Η δημιουργία της ανθρώπινης ψυχής.

7. Από την 12η Ομιλία στην Γένεση.

Του μακαριστού π. Αθανασίου Μυτιληναίου

Η δημιουργία της ανθρώπινης ψυχής.

«Και έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον, χουν από της γης, και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν»[1].

Για την δημιουργία του ανθρώπινου σώματος ο Θεός παίρνει από τα υπάρχοντα υλικά· αντιθέτως, για την δημιουργία της ψυχής δεν παίρνει κανένα υλικό στοιχείο, αλλά εμφυσά στον άνθρωπο. Αυτό αποτελεί ιδιαίτερη δημιουργική πράξη.

Και το σώμα και η ψυχή είναι δημιουργήματα του Θεού, γιατί λέγει ότι «ο Θεός εποίησεν τον άνθρω­πον»[2]. Άρα και το σώμα και η ψυχή είναι κτίσματα. Όπως και οι άγγελοι είναι κτίσματα· «ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα»[3]. Και ο Θεός είναι πνεύ­μα, αλλά δεν έχει καμιά σχέση με το πνεύμα των αγ­γέλων.

Οι υλιστές δέχονται ότι η ψυχή είναι υλικής υπο­στάσεως και ότι αυτή ταυτίζεται με την ενέργεια.
Ο Πνευματισμός -που είναι μια θρησκεία- παρα­δέχεται κι αυτός ότι η ψυχή είναι μία μορφή ενερ­γείας. Σε πνευματιστικές συγκεντρώσεις επικαλούνται διάφορα πνεύματα να έρθουν, κι αυτά έρχονται σαν η­λεκτρισμός, ηλεκτρίζοντας τα αντικείμενα που βρί­σκονται εκεί. Η ψυχή όμως δεν έχει καμία σχέση με την ύλη ή την ενέργεια· μόνο το σώμα έχει σχέση με την ύλη και την ενέργεια. Το ρήμα «ενεφύσησεν» θέλει να δείξει την φύση της ψυχής, ότι η ψυχή είναι κάτι άλλο.
Αλλά ποια είναι η φύση της ψυχής;

Θα ρωτήσω κι εγώ: Γιατί;... μήπως γνωρίζουμε την φύση του σώματος; της ύλης; Ο άνθρωπος αγνοεί την φύση της ύλης. Όταν λέμε άτομο, πρωτόνιο, ηλε­κτρόνιο, δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι. Άλλο η φύση και άλλο η συμπεριφορά της ύλης. Ίσως δεν θα γνωρίσουμε ποτέ τι ακριβώς είναι ύλη· και πολύ πε­ρισσότερο δεν θα μάθουμε ποτέ τι είναι πνεύμα, ψυχή. Στην Αγία Γραφή συναντάμε τους όρους πνεύμα και ψυχή να εναλλάσσονται.

Η λέξη πνεύμα είναι πολυσήμαντη· σημαίνει ά­νεμος -«το πνεύμα όπου θέλει πνεί»[4] · σημαίνει Άγιο Πνεύμα, ανθρώπινο πνεύμα, δηλαδή ψυχή, και λοιπά. Το ίδιο και η λέξη ψυχή· άλλοτε σημαίνει ηθι­κή υπόσταση, ψυχή, πνεύμα, ζωή· λέμε: «το καημένο το μυρμηγκάκι, ψυχή έχει κι αυτό!».

Λέει ο Χριστός: «Και μη φοβηθήτε από των αποκτεννόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων αποκτείναι· φοβήθητε δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα απολέσαι εν γεέννη»[5], «το μεν πνεύ­μα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής»[6].

Άρα το πνεύμα, η ψυχή, είναι το ένα από τα δύο συστατικά στοιχεία του ανθρώπου.

Η έκφραση «ψυχή ζώσα» φαίνεται πλεοναστική. Όμως δεν είναι, γιατί στα ζώα και στα φυτά «ψυχή» είναι η ζωή· ενώ στον άνθρωπο «ψυχή» είναι το πνεύμα, που ταυτοχρόνως του δίνει και τη ζωή στο σώμα. Ο άνθρωπος θα μπορούσε να είχε δυο πράγματα: και το πνεύμα, και την ζωή, σαν αυτή των ζώων. Η «ψυ­χή» στα ζώα είναι μόνο η ζωή, ενώ στον άνθρωπο εί­ναι και η ζωή και το πνεύμα.

Ίσως διατυπωθεί η εξής απορία: Μετά τον Αδάμ πώς δημιουργούνται οι ψυχές; Το σώμα ξέρουμε, ό­πως όλα τα ζώα και φυτά, με σπέρματα, με σπόρια· η ψυχή όμως;

Αυτό το θέμα αποτελεί ένα μυστήριο, και γι' αυτό είναι εύλογη η απορία. Πολλές θεωρίες έχουν διατυ­πωθεί· όπως η θεωρία της απόρροιας -το μέλι που α­πορρέει από την κηρύθρα. Λένε μερικοί: «Μήπως αυ­τό που ενεφύσησε ο Θεός στο πρόσωπο του Αδάμ εί­ναι απόρροια Του, ένα κομματάκι της Θεότητος;». Και το λένε, επειδή και ο Θεός λέγεται πνεύμα.
Όχι, γιατί έτσι ο Θεός θα κατακερματιζόταν! Άτο­πο. Αλλά και κάτι άλλο: Εάν οι άνθρωποι αμαρτάνουν, αμαρτάνει και η Θεότητα; Άτοπο κι αυτό. Άρα αυτή η «πνοή» του Θεού δεν ήταν κάτι από την ουσία του Θεού· αλλιώς θα είχαμε την Θεότητα εγκατεσπαρ­μένη παντού, σ' όλο τον κόσμο, σ' όλη την φύση, άρα Πανθεϊσμός. «Η φύση, λέει, δίνει τις ψυχές στους ανθρώπους»! Αυτό λέει κι ο Βουδισμός, με όλες τις εκ­δόσεις του.

Έτσι λοιπόν το «πνεύμα» που ενεφύσησε ο Θεός στον άνθρωπο δεν έχει καμιά σχέση με τον Θεό. Αυτό άλλωστε φαίνεται κι από μόνο του. Για να φυσήξω α­έρα, πρώτα εισπνέω αέρα ρουφώντας τον κι έπειτα τον εκπνέω. Αλλά αυτό που εισπνέω και αυτό που εκ­πνέω δεν έχει καμία σχέση μ' εμένα.

Βάζει λοιπόν το ρήμα «ενεφύσησε» για να δείξει δυό πράγματα: πρώτον ότι η ψυχή δεν είναι από την θεία ουσία, και δεύτερον ότι δεν προέρχεται από την υπάρχουσα ύλη, αλλά από μία ιδιαίτερη δημιουργία.

Μια άλλη θεωρία, λέει ότι ο άνθρωπος στα πρώτα στάδια της ζωής του, στα σπλάχνα της μητέρας του, είναι μόνο σώμα, κι έπειτα προσλαμβάνει και την ψυ­χή. Έχουμε την θεωρία του Δαρβινισμού, που λέει ό­τι στα αρχικά του στάδια ο άνθρωπος είναι ένα ζώο, κι έπειτα του δίνεται και η ψυχή.

Υπάρχει και το αντίστροφο· αυτό που λέει ο Πλάτων: Κάπου στον ουρανό υπάρχουν κάποιες ψυ­χές που αμάρτησαν· γι' αυτό ο Θεός τις εγκλωβίζει μέσα σ' ένα ανθρώπινο σώμα για να εξιλεωθούν, για να ξεπληρώσουν τις αμαρτίες τους, κι έπειτα ξαναγυ­ρίζουν στον ουρανό, για να συνεχίσουν τη ζωή τους.

Όλα αυτά όμως είναι αιρετικές θέσεις. Η Αγία Γραφή πουθενά δεν τα γράφει αυτά. Ούτε το σώμα έ­γινε πρώτα, ούτε ψυχή· άμα σύλληψις, άμα άνθρωπος. Ψυχή και σώμα δημιουργούνται ταυτοχρόνως.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν θα έκανες έκτρω­ση, θα έκανες φόνο, όπως θα σκότωνες το παιδί σου στην κούνια! Είναι έγκλημα. Δεν έχει σημασία σε ποια ηλικία θανατώνεται ο άνθρωπος, ούτε σε ποια κατάσταση υγείας είναι το έμβρυο, αφού είναι πλήρης άνθρωπος όπως και ο σπόρος είναι πλήρες φυτό, το οποίο δυνάμει θα ξεδιπλωθεί, θα αναπτυχθεί.

Θα μου πείτε: «Τότε ο Θεός δημιουργεί κάθε ψυχή ξεχωριστά;».

Όχι. Αν είναι έτσι, φαίνεται πως ο Θεός δεν ολο­κλήρωσε τη δημιουργία Του. Αλλά ξέρουμε ότι από τότε που ο Θεός ολοκλήρωσε την δημιουργία, δεν έ­φτιαξε ούτε ένα άτομο της ύλης. Αν ο Θεός εξακο­λουθεί να δημιουργεί ψυχές, τότε πως εξηγείται το προπατορικό αμάρτημα;
Αποτελεί λοιπόν μυστήριο. Έχουμε βέβαια κά­ποιους υπαινιγμούς. Η θεωρία της μεταφυτεύσεως· πολλαπλασιασμός με καταβολάδες. Λέει ο άγιος Αθα­νάσιος: «ει γαρ και ο Αδάμ εκ γης μόνος επλάσθη, αλλ’ εν αυτώ ήσαν οι λόγοι της διαδοχής παντός του γένους»[7] . Αλλά και η Γένεση: «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε»[8]. Άρα μέσα στον άνθρωπο βρίσκεται η δυνατότητα του πολλαπλασιασμού όχι μόνο των ψυχών, αλλά και των σωμάτων.


[1] Γέν. 2, 7.
[2]  Γέν. 1, 27.
[3] Ψάλμ. 103, 4. Εβρ. 1, 7.
[4] Ιωάν. 3, 8.
[5] Ματθ. 10, 28.
[6] Ματθ. 26, 41.
[7]  Αγ. Αθανάσιος, Κατά Αρειανών, λόγος Γ’, MPG 26.249.34-36.
[8] Γέν. 1, 27.

π. Αθανασίου Μυτιληναίου
ΣΚΕΨΟΥ ΤΟ ΣΠΛΑΧΝΟ ΣΟΥ
Αποσπάσματα απομαγνητοφωνημένων Ομιλιών
Εκδόσεις "Ορθόδοξος Κυψέλη"
Θεσσαλονίκη